EDTA (ادتا ۲ سدیم و ادتا ۴ سدیم)

ادتا ( EDTA ) چیست؟

نمک‌های سدیم EDTA، ترکیبات شناخته‌شده‌ای هستندکه در صنایع شوینده، کشاورزی، غذایی و همین‌طور پتروشیمی کاربرد دارند. ا.د.ت.ا یا  اتیلن دی آمین تترا استیک اسید، عاملی کی لیت و‌ کمپلکس‌دهنده است که با بسیاری از کاتیون های فلزی، پیوند برقرار می کند.

اگر کمی تخصصی تر بخواهیم آن را بررسی کنیم می توان گفت که جفت‌الکترون‌های ناپیوندی اتم‌های نیتروژن و اکسیژن ساختار برهمکنشی کئوردیناسیونی با یون‌های فلزی محیط به تشکیل پیچیده‌های فلزی منجر می شود.  به دلیل همین ویژگی ادتا از این ترکیب به‌عنوان عامل نگهدارنده، کاهندۀ سختی آب و همین‌طور عامل کی‌لیت‌دهنده در صنایع مختلف شده به کار گرفته می شود. علاوه بر این ، کیلیت‌های فلزی EDTA در صنایع غذایی و کشاورزی به‌عنوان عامل غنی‌‌سازی محصول مورد نظر به کار می روند.

این ترکیب اولین بار در اواسط دهه 1930 توسط فردیناند مونز سنتز شد.فرمول آن C10H16N2O8 است که به صورت جامد سفید رنگ و محلول در آب بوده و به منظور اتصال به آهن و یون های کلسیم استفاده می شود.

مشخّصات ظاهری و مزایای دی سدیم اتیلن دی آمین تترا ستیک اسید(ادتا) چگونه است؟

شکل ظاهری  نمک‌های سدیم EDTA، پودری بلورین و سفیدرنگ است. نمک‌های سدیم EDTA در آب محلول‌ بوده و میزان حلالیّت ترکیب در آب، به‌طور مستقیم به تعداد اتم‌های سدیم حاضر در محصول وابسته است. که کاربرد بسیار وسیعی در صنایع دارد و همین امر موجب محبوبیت و استفاده گسترده آن شده است.

EDTA  ( ادتا ۲ سدیم و ادتا ۴ سدیم ) چیست ؟

EDTA (ادتا) یا اتیلن دی آمین تترا استیک اسید، یک عامل کیلیت ساز و کمپلکس دهنده است که با بسیاری از کاتیون های فلزی، پیوند برقرار کرده و آنها را به دام می اندازد. از این ترکیب در بسیاری از فرآیندهای تحقیقاتی برای جداسازی یا خالص سازی محلول ها استفاده می شود. ادتا به صورت ادتا دو سدیم  ( ادتا ۲ سدیم ) و ادتا چهار سدیم ( ادتا ۴ سدیم ) موجود است.

باز مزدوج EDTA، ترکیبی با نام اتیلن دی آمین تترا استات است. این ترکیب برای افزایش انحلال رسوبات آهکی در آب به کار می رود. EDTA یک لیگاند ۶ دندانه است به خوبی می تواند کاتیون هایی نظیر کلسیم و آهن III را به دام بیاندازد.

انواع ادتا کدامند؟

ترکیب ادتا را به صورت چند نمک می توان یافت. تمامی این نمک ها دارای عملکردی مشابه هستند. این ترکیبات شامل ادتا 2 سدیم، ادتا 4 سدیم و سدیم کلسیم ادتات هستند؛ که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت.

ادتا 2 سدیم و فرمول شیمیایی آن:

فرمول شیمیایی ادتا2 سدیم  C10H14N2Na2O8  می باشد که این ترکیب به عنوان یک عامل کیلیت می تواند انواع کاتیون های چند ظرفیتی کلسیم را جداسازی نماید. کاربرد ادتا 2 سدیم را می توان در محصولات صنعتی و مراقبت شخصی یافت ادتا 2 سدیم به منظور کاهش واکنش پذیری یون های فلزی در این زمینه کاربرد دارند.

برای مثال به عنوان تمیز کننده، شوینده، کود و تمیزکننده آب استفاده می شود. همچنین در واکنش کاهش پلیمرزاسیون چسب بوتیل بنزل و برای کنترل سرعت پلیمرزاسیون استفاده می شود. از ادتا2 سدیم در  محصولات مراقبت شخصی صابون های جامد، وسایل حمام، کرم ها، روغن ها، محصولات مراقبت از مو و فرمولاسیون بسیاری از محصولات به منظور اثربخشی بیشتر استفاده می شود.

ادتا 4 سدیم و فرمول شیمیایی آن:

ادتا 4 سدیم به شکل  پودر کریستالی و به رنگ سفید بوده که دارای  با فرمول شیمیایی C10H12N2Na4O8 و وزن مولکولی 380.17 گرم است. ادتا4 سدیم  در آب و اسید محلول و در الکل و سایر حلال های آلی نامحلول است. این ماده بیشتر در صنعت کاربرد دارد و از آن می توان به عنوان عامل نرم کننده آب و کاتالیزور در سنتز چسب ها استفاده نمود. البته این ترکیب در چاپ، رنگرزی و مواد کمکی شوینده ها نیز کاربرد دارد.

کاربردهای EDTA ( ادتا ۲ سدیم و ادتا ۴ سدیم )

از EDTA در صنایع مختلف، پزشکی، داروسازی، تولید محصولات آرایشی و بهداشتی و آزمایشگاه های علمی و تحقیقاتی استفاده می شود. حذف یون های مزاحم در فرآیند تهیه خمیر کاغذ، کاتیون های موجود در تصفیه خانه های آب و فاضلاب، حذف یون های آهن در آب، حذف برخی از ترکیبات آلی در آب، حذف کاتیون های منیزیم و کلسیم در تولید محصولات شوینده، حذف کاتیون آهن در تولید محصولات و مواد کشاورزی، نمونه هایی از مهم ترین کاربردهای EDTA هستند.

ادتا2 سدیم و ادتا 4 سدیم  EDTA-2Na و EDTA-4Na چه تفاوتی دارند؟

نکته ای که در ابتدا از منظر کاربردی این دو ماده می توان به آن اشاره نمود، توانایی کاربردی یکسانی در تشکیل کی‌لیت با فلزّات گوناگون هر دو ماده است. اما مهم‌‎ترین تفاوت این دو نوع نمک را می توان در محدودۀ pH کاربری و همین‌طور میزان حلالیت آن‌ها در آب دانست چنان‌چه در بخش قبلی هم در رابطه با آن صحبت کردیم ، EDTA4 حلالیت اندکی در آب دارد. با افزودن  نمک گروه‌های سدیم می توان حلالیت EDTA در آب را به طور قابل توجهی افزایش داد.

EDTA  چون ماهیت اسیدی دارد ، نوعی ترکیب حساس به pH  است. زمانی که  گروه‌های سدیم به ساختار اضافه می شود منجر به کاهش حساسیت به pH می شود  بهتر است بدانید که  EDTA-2Na نسبت به ترکیب خالص EDTA حساسیت کمتری به pH دارد و EDTA-4Na نسبت به هر دو ترکیب، عملکرد بهتری در pH‌های خنثی از خود نشان می دهد.

نمک EDTA-2Na، دارای pH 4-5 بوده اما مقدار pH نمک EDTA-4Na بین 10 تا 12 متغیر می باشد. بر اساس این ویژگی می توان گفت که   EDTA-2Naعملکرد بهتری در محلول‌های اسیدی از خویش نشان می‌دهد در حالی که ، محلول‌های خنثی و قلیایی، سازگاری بیشتری با EDTA-4Na  دارند.